ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ - ਸਦੀਆਂ ਪੁਰਾਣਾ ਇੱਕ ਉਪਾਅ

ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਗੌਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਗੁੱਸੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਸਾਹ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਡੂੰਘਾ ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਗੁੱਸਾ ਗਾਇਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ? ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸੌਂਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਸਾਹ ਹੌਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਯੋਗ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਕਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਮਨ ਚਲਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਦਿਲ ਅਤੇ ਸਾਹ ਵੀ ਚਲਦੇ ਹਨ। ਸੁਚੇਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਾਹ ਨੂੰ ਹੌਲੀ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਰਿਧਮਿਕ ਪੈਟਰਨਾਂ ਦੇ ਸਮੂਹ ਵਾਂਗ ਵਹਿਣ ਦੇ ਕੇ, ਅਸੀਂ ਇਕਸਾਰ ਸਥਿਰਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਚੇਤਨਾ ਨੂੰ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇੱਕ ਆਮ ਆਦਮੀ ਅਕਸਰ ਯੋਗਾ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਇੱਕ ਮੈਟ 'ਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਯੋਗਾ ਆਸਣ ਨਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਸਿਰਫ ਆਈਸਬਰਗ ਦਾ ਸਿਰਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹੈ। ਇਸ ਯੋਗ ਮਾਰਗ ਦੇ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਅਭਿਆਸ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।

ਆਪਣੇ ਸਾਹ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਨ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ, "ਪ੍ਰਾਣ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਜੀਵਨ ਊਰਜਾ ਅਤੇ "ਯਮ" ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਨਿਯੰਤਰਣ। ਇਹ ਯੋਗ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਲਈ ਇੱਕ ਕਸਰਤ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਾਹ ਲੈਣ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਅਤੇ ਪੈਟਰਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਹੈ ਅਤੇ ਯੋਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 5ਵੀਂ ਅਤੇ 6ਵੀਂ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਭਗਵਦ ਗੀਤਾ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਵੇਦਾਂ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਯੋਗਾ ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਅਭਿਆਸ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਵੱਖਰਾ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰਥਾ ਕਿੰਨੀ ਹੈ, ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੂਰਵ-ਵੈਦਿਕ ਸਮਾਜ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਯੋਗ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦੇ ਸਨ। 

ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਤੁਸੀਂ ਸੋਚ ਸਮਝ ਕੇ ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ ਹੋ, ਸਾਹ ਛੱਡਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖਾਸ ਪੈਟਰਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਾਹ ਨੂੰ ਰੋਕਦੇ ਹੋ। ਇਹ ਇੱਕ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਸਾਹ ਲੈਣ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਹੈ ਜੋ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਯੋਗ ਅਭਿਆਸਾਂ ਤੋਂ ਉਪਜੀ ਹੈ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਇਹ ਪੱਛਮੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਅਭਿਆਸ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿਹਤ ਲਾਭ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਨੂੰ ਚੌਥੇ ਅੰਗ ਜਾਂ ਯੋਗ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਯੋਗ ਦੇ ਨਾਲ ਅਭਿਆਸ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਸ਼ਟਾਂਗ ਯੋਗ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਅੰਗ ਹਨ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਯੋਗ ਗੁਰੂ ਯੋਗ ਅਭਿਆਸਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਾਹ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਯੋਗ ਅਭਿਆਸਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਅਭਿਆਸ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ, ਜਿਸਨੂੰ ਪ੍ਰਾਣ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​​​ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਸਾਹ ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਡੀਟੌਕਸਫਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਹ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ 'ਤੇ ਕੇਂਦ੍ਰਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਯੋਗ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਰੀਰਕ ਆਸਣਾਂ (ਆਸਣਾਂ) ਅਤੇ ਧਿਆਨ (ਧਿਆਨ) ਦੇ ਅਭਿਆਸ ਦੇ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਕੱਠੇ ਇਹ ਅਭਿਆਸ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲਾਭ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹਨ। ਪਰ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦੇ ਫਾਇਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਲਾਭ ਸਾਹ ਲੈਣ ਦੇ ਅਭਿਆਸਾਂ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗੀ ਤੌਰ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੇ ਉਪਚਾਰਕ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਹਨ। ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਜੀਵਨ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਾਹ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਖੂਨ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ "ਪ੍ਰਾਣ" ਜਾਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦੇ ਲਾਭਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਐਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਅਭਿਆਸ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਦਿਮਾਗੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੁਝ ਇਸ ਨੂੰ ਸਰਗਰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਹਨ। ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦਾ ਨਿਯਮਤ ਅਭਿਆਸ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਰੀਰਕ, ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਲਾਭ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। 

ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ। ਇਸ ਦਾ ਦਮੇ ਦੇ ਮਰੀਜ਼ਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਲਾਹੇਵੰਦ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਹਤਮੰਦ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਭਾਰ ਘਟਾਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਬਸ਼ਰਤੇ ਇਹ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦਾ ਟੀਚਾ ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਜੋੜਨਾ ਹੈ। ਇਹ ਤੁਹਾਡੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਆਕਸੀਜਨ ਦੀ ਸਪਲਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਲਾਭ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦੇ ਲਾਭਾਂ ਦੀ ਵਿਆਪਕ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਐਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਕਰਨ ਨਾਲ ਤਣਾਅ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦੇ ਤਣਾਅ-ਰਹਿਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੁਹਾਨੂੰ ਚੰਗੀ ਨੀਂਦ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਾਹ ਲੈਣਾ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਲਈ ਆਟੋਮੈਟਿਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਾਹ ਲੈਣ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹੋ ਅਤੇ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਅਤੀਤ ਜਾਂ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮੌਜੂਦਾ ਪਲ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹੋ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਤੁਹਾਡੀ ਦਿਮਾਗੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਸਾਹ 'ਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋ।

ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਯੋਗਾ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜਾਂ ਇੱਕ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਅਧਿਆਪਕ ਲੱਭ ਸਕਦੇ ਹੋ ਜੋ ਸਾਹ ਲੈਣ ਦੀਆਂ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।