ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਅਤੇ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦਾ ਗਿਆਨ

ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਅਤੇ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦਾ ਗਿਆਨ

By ਵਿਜੇ ਗਰਗ

ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਲਈ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਅਹਿਮ ਫਰਜ਼ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੋਈ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਤਾੜ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ 'ਤੇ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਵਿਚ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਫਿਰ ਕਾਗਜ਼, ਕਲਮ ਅਤੇ ਸਿਆਹੀ ਦੀ ਵਾਰੀ ਆਈ, ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਟਾਈਪਰਾਈਟਰਾਂ ਦੀ ਵਾਰੀ ਆਈ। ਅੱਜ ਕੰਪਿਊਟਰ ਨੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ। ਡੈਸਕਟਾਪ, ਲੈਪਟਾਪ, ਟੈਬਲੇਟ ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸਮਾਰਟ ਫੋਨ ਵੀ ਰੁਟੀਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਗਏ ਹਨ।

ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਜਿੱਥੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਬਿਨਾਂ ਤਨਖ਼ਾਹ ਵਾਲੇ ਵਾਲੰਟੀਅਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਹੁਨਰ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹਾਸਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਿਤੇ ਹੋਰ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਾਵਾਂ ਵਧਦੀਆਂ ਹਨ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਹੋਰ ਸਰੋਤਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪ੍ਰਿੰਟਿਡ, ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਤੱਕ, ਹਰ ਉਮਰ ਵਰਗ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸੇਵਾਵਾਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਕਿਨਾਰਾ ਹੈ।

ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਬਹੁਮੁੱਲੇ ਸਰੋਤ ਹਨ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅਧਿਐਨਾਂ ਨੇ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਛੋਟੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਮਾਲਕਾਂ ਲਈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਵਿਕਾਸ ਡੇਟਾ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਬਾਜ਼ਾਰਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਬਹੁਤ ਆਸਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਕਿਸਮਾਂ ਦੀਆਂ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਨਤਕ, ਅਕਾਦਮਿਕ, ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼। ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾ ਜਾਂ ਚੁਣੀਆਂ ਗਈਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸਟੋਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇ ਕਈ ਵਾਰ ਖੇਤਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਅਸੀਂ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਹਰ ਕੋਈ ਬਿਹਤਰ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਦੂਜਿਆਂ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। 'ਨੌਲਿਜ ਸੋਸਾਇਟੀ', ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਅੱਜ ਦਾ ਸਮਾਜ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਉਸ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਰਸਮੀ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਰਸਮੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਖੋਜ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ, ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ, ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨੂੰ ਕਵਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਸਹੀ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਮੋਬਾਈਲ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਬੁੱਕ ਮੋਬਾਈਲ' ਜਾਂ 'ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਆਨ ਵ੍ਹੀਲਜ਼' ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਖੇਤਰਾਂ ਜਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਕਲਚਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਜਾਂ ਕੁਝ ਖਾਸ ਸਥਾਨਾਂ 'ਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਰੁਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤਕ ਵਿਜ਼ਿਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਵਾਹਨਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਵੈਨਾਂ, ਬੱਸਾਂ, ਜਾਂ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨਾਲ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਵਾਹਨਾਂ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਅਜਿਹੀਆਂ ਵੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 'ਕਿਰਾਏ' ਜਾਂ 'ਉਧਾਰ' ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿਤਾਬ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਫੀਸ 'ਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਉਧਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਸ਼ਰਾਰਤੀ ਉਪਭੋਗਤਾ ਦੁਆਰਾ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਦੁਰਵਿਵਹਾਰ ਦੀ ਚਪੇਟ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਅਤੇ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀਆਂ ਕੋਈ ਅਪਵਾਦ ਨਹੀਂ ਹਨ।

ਅਤੇ ਵਧਦੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੁਣ ਸਾਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ 'ਮਾਊਸ ਦੇ ਕਲਿੱਕ' 'ਤੇ ਐਕਸੈਸ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਹਾਵਤ ਹੈ, ਇੰਟਰਨੈਟ ਅਤੇ ਵੈਬਸਾਈਟਾਂ ਦਾ ਧੰਨਵਾਦ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਕੋਈ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਿਕੀਪੀਡੀਆ ਦੇ ਟੂਲ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ, ਖਾਸ ਵਿਸ਼ਿਆਂ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਸਿੱਖਣ ਅਤੇ ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਲਈ 'ਇਕ-ਸਟਾਪ' ਹੱਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਹੁੰਚ ਮੁਫਤ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕ ਸਮੱਗਰੀ ਵਿੱਚ ਮੁੱਲ ਜੋੜ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਮਸੂਰੀ ਵਿੱਚ ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਕੈਡਮੀ ਆਫ਼ ਐਡਮਿਨਿਸਟ੍ਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਮੈਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨਿਕ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿਖਲਾਈ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤਕ ਫਾਲਤੂ ਲੱਗਦੀ ਸੀ। ਫੈਕਲਟੀ ਵਿੱਚ ਵਿਲੱਖਣ ਪਿਛੋਕੜ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਅਕਾਦਮਿਕ ਸਮਰੱਥਾ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਵਿਸ਼ੇ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਿ ਇਸ ਲਈ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲੋਂ ਵਧੇਰੇ ਵਿਆਪਕ ਜਾਂ ਵਾਧੂ ਸਮੱਗਰੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋਵੇ।

ਹਾਲਾਂਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ ਕਲਾਸ ਲੈਂਦੇ ਸਮੇਂ, ਅਕੈਡਮੀ ਦੇ ਤਤਕਾਲੀ ਸੰਯੁਕਤ ਨਿਰਦੇਸ਼ਕ ਨੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਇਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਬਹੁਤ ਨਿਰਾਸ਼ ਕੀਤਾ, ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਜਿੰਨੀ ਵਾਰ ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਨਿਰੀਖਣ ਤੋਂ ਦੁਖੀ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਹਰ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਦਾ ਰਸਤਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਨ, ਇਹ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਾਡੀਆਂ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਨੂੰ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਧਾਰ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਵੇਰਵੇ ਸਨ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਣਪੜ੍ਹੀਆਂ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਗੱਲ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ਦੀ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਲੇਖਕ ਸੇਵਾਮੁਕਤ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਹਨ